Những năm gần đây, hiện tượng các công trình bị lún, sụt, bị nghiêng, bị hư hại tại các đô thị lớn xảy ra ngày càng nhiều. Điều đáng lưu tâm là hiện tượng lún cục bộ trên những nền đất yếu không chỉ liên quan đến các công trình xây dựng dân dụng và hệ thống cơ sở hạ tầng mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến các công trình đo đạc bản đồ, đặc biệt là các mốc độ cao quốc gia tại khu vực phía Nam. Hiện tượng này đang trở thành thách thức thực sự cho ngành đo đạc bản đồ trước yêu cầu cung cấp số liệu gốc chính xác cho kịch bản biến đổi khí hậu và cung cấp số liệu độ cao cho các mục tiêu kinh tế - xã hội nói chung.
Để giải quyết vấn đề này Chi cục Đo đạc và Bản đồ Phía Nam, Cục Đo đạc và Bản đồ Việt Nam đã hoàn thiện đề tài nghiên cứu khoa học “Cơ sở khoa học và thực tiễn việc chọn điểm, chôn mốc độ cao quốc gia tại những vị trí có nền đất yếu làm cơ sở xây dựng, cải tạo hệ thống mố, khôi phục độ chính xác lưới độ cao miền Nam”.
Nghiên cứu này nhằm đánh giá, phân vùng hiện trạng lún hệ thống mốc độ cao Quốc gia tại miền Nam; tạo được bản đồ phân vùng lún, giúp cho việc xác định cách thức xây dựng mốc phù hợp với từng khu vực có độ lún khác nhau. Đồng thời, từ việc đánh giá đó, các nhà khoa học đề xuất việc thay đổi quy trình chọn điểm, chôn mốc độ cao Quốc gia tại những vị trí có nền đất yếu thuộc khu vực TP. HCM và các tỉnh phía Nam.
Thực tế, các nhà khoa học đã đi sâu khảo sát, nghiên cứu khả năng chịu nén tại các khu vực có nền địa chất khác nhau từ đó phân định các khu vực theo mức độ ổn định nền móng. Qua đó đề ra giải pháp phù hợp của việc chọn điểm chôn mốc hiện nay tại các khu vực có nền đất yếu; quy trình chọn điểm, chôn mốc độ cao mới cho khu vực có nền đất yếu; đề xuất phương án khắc phục, tăng cường độ ổn định mốc tại những khu có nền đất yếu và giải pháp hoàn thiện hệ thống mốc độ cao quốc gia.
* Lưới độ cao bị ảnh hưởng do sụt lún
Thực tế, việc nền đất sụn lụt đã ảnh hưởng đến tính chính xác của lưới độ cao. Từ năm 2001 tới năm 2008, Cục Đo đạc và Bản đồ Việt Nam đã tiến hành đo lặp Lưới độ cao Quốc gia trên cả nước. Lưới độ cao Quốc gia hạng I, hạng II, là cơ sở để xây dựng hệ thống thủy lợi Đồng bằng Sông Cửu Long góp phần cải tạo Đồng Tháp Mười thành vựa lúa của cả nước, làm cơ sở thành lập hệ thống bản đồ địa hình các tỷ lệ phục vụ đắc lực cho việc phát triển kinh tế xã hội và phòng chống lũ lụt các tỉnh miền Nam.
Hệ thống mốc độ cao Quốc gia được xây dựng theo "Quy phạm xây dựng lưới độ cao nhà nước hạng 1, 2, 3 và 4" với các loại mốc cơ bản, mốc thường trên vùng đất chắc, vùng đất yếu, vỉa đá ngầm. Do các điều kiện hạn chế kinh tế, kỹ thuật, các mốc độ cao xây dựng trên vùng đất yếu được quy định xử lý nền móng bằng cọc cừ tràm. Trong quá trình sử dụng các mốc độ cao Quốc gia hạng I, hạng II, và hạng III tại một số khu vực xuất hiện hiện tượng lún cục bộ trên nền đất yếu dẫn tới thay đổi giá trị độ cao của mốc.
Trong các năm gần đây các số liệu độ cao Quốc gia cấp cho các đơn vị sử dụng làm số liệu gốc thi công các công tình xây dựng, thủy lợi, giao thông, đo đạc bản đồ tại miền Nam thường xuyên nhận được các phản hồi tình trạng sụt lún tại các mốc độ cao gốc dẫn tới sai số do dữ liệu gốc vượt hạn sai cho phép. Đặc biệt tại dự án Chính Phủ "Quy hoạch Thủy lợi phòng chống ngập lụt Thành Phố Hồ Chí Minh", năm 2011 qua đo kiểm tra có 4/11 mốc độ cao hạng I có dấu hiệu sụt lún cục bộ, dẫn tới sai số độ cao đo kiểm tra chênh so với độ cao gốc được cấp từ 0.2m tới 0.6m.
* Cần thay đổi địa điểm đo
Để đánh giá chính xác mức độ sụt lún của lưới độ cao quốc gia đã được xây dựng cũ, các nhà khoa học đã xây dựng các bản đồ phân vùng ảnh hưởng đến lún mốc độ cao theo các yếu tố (địa chất, thổ nhưỡng, khí hậu, nhân tạo); Bản đồ phân vùng theo mức độ lún của mốc độ cao quốc gia tại TP tại Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh: Long An, Tiền Giang, Bến Tre.
Qua nghiên cứu, các nhà khoa học đã khẳng định các mốc độ cao quốc gia tại những khu vực có nền đất yếu đã và đang bị lún với các mức độ khác nhau, chính vì vậy không còn phù hợp và chính xác với lưới độ cao quốc gia và khằng định yếu tố địa chất công trình (tính chất cơ lý của nền đất) là yếu tố ảnh hưởng mạnh nhất đến tính ổn định của mốc, là nguyên nhân chính dẫn đến sụt lún. Hệ quả là cần xây dựng các bản đồ phân vùng lún tổng hợp và trong quá trình khảo sát, chọn điểm chôn mốc cần tham khảo, sử dụng các bản đồ phân vùng ảnh hưởng sụt lún. Thời gian tới, để đảm bảo độ chính xác của các loại bản đồ khi đo cần phải kiểm tra, đánh giá và có phương án hoàn thiện lại toàn bộ hệ thống mốc toạ độ, độ cao quốc gia.
Từ những kết quả nghiên cứu thu thập được, các nhà khoa học khuyến nghị các cơ quan chức năng, đặc biệt là Bộ TNMT cần thay đổi quan điểm về mốc trắc địa (cả mốc toạ độ và độ cao) hiện nay với tiêu chí đảm bảo độ ổn định của mốc được xác định là quan trọng hàng đầu. Đồng thời, sửa đổi toàn bộ quy trình, định mức chọn điểm chôn mốc hiện hành. Thay đổi quan điểm bố trí mốc độ cao cơ sở quốc gia theo tuyến như hiện nay bằng việc bố trí theo khu vực. Đảm bảo mỗi tỉnh tối thiểu có 3-5 mốc độ cao quốc gia độ chính xác cao và ổn định lâu dài. Cần xây dựng một cách chi tiết bản đồ phân vùng lún tổng hợp và sử dụng bắt buộc bản đồ này trong quy trình chọn điểm chôn mốc tọa độ, độ cao quốc gia đồng thời Xây dựng và ban hành Quy trình, định mức và phương pháp chọn điểm chôn mốc mới thay cho quy định hiện hành.